Atlas splątanych opowieści

Wystawa Atlas splątanych opowieści prezentowana w ramach Wrocławskiego Festiwalu Dumy WroPRIDE 2025 łączy w jednej przestrzeni ponadczasowe i transgraniczne wątki queerowej historiografii. Jej autorki, Irène Mélix i Liliana Zeic otwierają przed nami archiwa państwowe oraz prywatne i starają się odtworzyć opowieści osób uciśnionych. Splątują opowieści, które odnoszą się do wspólnej historii polsko-niemieckiego pogranicza, a także miast – Drezna i Wrocławia.

Podróżujemy w czasie i pomiędzy miastami

Jest rok 1919. Okres kryzysów społecznych i ekonomicznych, hiperinflacji i biedy, a jednocześnie czas rozkwitu ruchów emancypacyjnych w środowiskach queerowych. W Berlinie otwiera się Instytut Seksuologiczny (niem. Institut für Sexualwissenschaft) Magnusa Hirschfelda, gdzie można otrzymać poradę na temat antykoncepcji, leczone są choroby weneryczne oraz wspiera się osoby homoseksualne i transpłciowe. Powstają kluby i miejsca spotkań dla osób nieheteronormatywnych.

Przenosimy się do 1930 roku i zaglądamy do Drezna. Tam odbywają się cztery operacje korekty płci, przeprowadzane przez Magnusa Hirschfelda i Kurta Warnekrosa. Na stole operacyjnym leży Lili Elbe – nazwisko podobno przyjęła od rzeki Łaby, która przepływa przez Drezno i widać ją z okien kliniki. W wyniku powikłań po ostatnim z serii zabiegów Lili Elbe umiera.

Paula i Helene

Jesteśmy w przedwojennym Breslau – dokładnie w Instytucie Medycyny Sądowej i Kryminologii Naukowej (niem. Institut für Gerichtliche Medizin und Naturwissenschaftliche Kriminalistik), gdzie szczególnie interesuje nas skrzynka numer 11 (po wojnie dostaje opis w języku polskim: „Kobiety i obojnactwo”). W skrzynce numer 11 znajdują się diapozytywy służące jako materiały dydaktyczne dla studentów Instytutu, które sklasyfikowano jako przykłady zaburzeń dymorfizmu płciowego. Karty oddają ducha epoki. W ręce wpadają nam fotografie Pauli i Helene – do zdjęć musiały pozować w ubraniu oraz nago, opisy kart są krótkie, lakoniczne.

Paula zgłosiła się do Instytutu, ponieważ chciała być kobietą. To kanwa, na której niespełna sto lat później pracuje artystka Liliana Zeic.

Gertrud E. H. R.

Rok 1930 to schyłek Republiki Weimarskiej, następuje zmiana nastrojów społecznych na radykalne i opresyjne. Z tego czasu pochodzą akta znalezione w miejskim archiwum w Dreźnie, które w nowej rzeczywistości posłużyły Irène Mélix do stworzenia instalacji na wystawę w Studio BWA Wrocław. Sprawa dotyczy Gertrudy – osoby, która określała się jako lesbijka i prowadziła studio masażu, gdzie praktykowano techniki BDSM. Instalacja zawiera film – esej wizualny o życiu Gertrudy i wyobrażeniach na jego temat – oraz portret bohaterki namalowany przez Irène Mélix ze zdjęcia z aresztowania. Częścią instalacji są cienie przyrządów do praktyk BDSM, zgodne z listą spisaną przez policję w aktach sprawy.

Atlas splątanych opowieści

Na wystawę Atlas splątanych opowieści prezentowaną w ramach Studia Queer składa się siedem prac Irène Mélix i Liliany Zeic, których fundamentem są zarówno archiwa państwowe, jak i prywatne. Twórczynie poszukują queerowych historii feministycznych, opowieści lesbijek, osób niebinarnych i transpłciowych. Liliana Zeic zastanawia się, czy biografie osób queerowych udokumentowane za pomocą materiałów zebranych przez opresyjne archiwa mogą być opowiedziane inaczej. Irène Mélix, przeszukując zbiory w Dreźnie, rozmyśla nad losem środowiska osób queerowych w tym mieście w XX wieku. Spojrzenie to łączy obie artystki, które badają ponadczasowe i transgraniczne polsko-niemieckie wątki w queerowej historiografii i opowiadają je w nowych relacjach do zdarzeń, miejsc i czasu. Autorki, wykorzystując takie techniki jak kolaż, malarstwo, filmowy esej wizualny, portret, intarsja i materiał audio, tworzą niezwykły obraz, rozpięty pomiędzy powidokami i cieniami ukrywania się oraz wykluczenia a blaskami i promieniami słońca bijącymi z listów miłosnych. Wystawa pozwala dostrzec spektrum barw, wielość emocji i wrażeń, różnorodność queerowych istnień.

Kuratorką wystawy jest Joanna Synowiec. Za scenografię odpowiada Iwona Ogrodzka.

Studio Queer – miejsce, gdzie jesteś u siebie i możesz być sobą! Co roku Studio BWA Wrocław we współpracy ze stowarzyszeniem Kultura Równości otwiera swoją przestrzeń dla społeczności osób LGBT+. Działanie to zapoczątkowaliśmy w ramach Wrocławskiego Festiwalu Dumy WroPRIDE 2023 i z dumą je kontynuujemy.