Una breve vacanza / Krótkie wakacje. Polski Pawilon 24. Triennale w Mediolanie

13 maja 2025 przestrzeń Polskiego Pawilonu zmieni się w kameralną komnatę inspirowaną tepidarium – pomieszczeniem, które w starożytnych rzymskich łaźniach służyło do odpoczynku i spotkań towarzyskich. Projekt zaproponowany przez Katarzynę Roj, wcieli w życie ideę sanatorium dziennego, które zaoferuje odpoczynek od pędu codzienności oraz moment spokoju pośród zgiełku wydarzenia. Polski Pawilon podczas Triennale w Mediolanie już po raz czwarty organizuje Instytut Adama Mickiewicza.

Nierówności w dostępie do odpoczynku

24. międzynarodowa wystawa Triennale w Mediolanie rozpocznie się 13 maja i potrwa do 9 listopada 2025. Jej tematem przewodnim jest hasło „Nierówności” (ang. „Inequalities”), które skłoni artystów i artystki do zmierzenia się z problematyką miast będących zarówno epicentrami rosnących nierówności, jak i miejscami kluczowymi w przeciwdziałaniu im. W centrum uwagi znajdą się ludzie, a także kwestie zdrowia, płci oraz bioróżnorodności. Organizatorzy chcieliby, żeby powstające projekty wykraczały poza granice przestrzeni wystawienniczych i świata sztuki, dlatego zaplanowano szereg wydarzeń towarzyszących takich jak m.in. kampanie społeczne czy sympozja.

Projekt „Krótkie wakacje” odpowiada na to wyzwanie, kierując uwagę odbiorców na nierówności i dysproporcje w dostępie do odpoczynku. Kuratorka wskazuje na potrzebę stworzenia nowej przestrzeni komfortu, upominającej się o potrzeby różnych grup społecznych, szczególnie tych, które są go pozbawione: opiekunów, wyczerpanych pracowników, wykluczonych ekonomicznie i kulturowo oraz tych, którzy znajdują się na pierwszej linii frontu wojen i katastrof. Dominować miałyby w niej spokój i czas, których brakuje w dzisiejszej rzeczywistości, szczególnie w kontekście „społeczeństwa zmęczenia” opisanego przez Byung-Chul Hana.

Tak jak niegdyś gruźlica ukształtowała modernistyczną architekturę, tak dziś pandemia, masowe migracje, kryzysy środowiskowe i planetarne zmęczenie przeobrażają miasta oraz infrastrukturę, kształtując wizję regeneracyjnej przyszłości – pisze Katarzyna Roj. Jak mogłaby wyglądać infrastruktura społeczna, która nie tylko wspiera zdrowie, ale także pozostaje odporna, dostosowuje się do miejskich mikroklimatów i splata ciała z ekosystemami? Czy może stać się troskliwą, radosną i inkluzywną przystanią dla transkulturowego społeczeństwa w epoce mobilności?

Z tej refleksji wyłonił się projekt Transsanatorium – hybrydowej przestrzeni łączącej transkulturowe i transgatunkowe rytuały higieny oraz ablucji, której autorką jest architektka Aleksandra Wasilkowska. Transsanatorium jako infrastruktura społeczna ma zwiększać dostęp do sanitacji, wzmacniać odporność i regenerację mieszkańców miast. Mogłoby tworzyć nową formę inkluzywnej przestrzeni publicznej wspierającej programy zdrowia i społecznej mobliności.

Tak o swoim projekcie opowiada Katarzyna Roj:

Postanowiliśmy uczcić fizyczne potrzeby ciała w tym coraz bardziej cyfrowym świecie. Transsanatorium autorstwa Aleksandry Wasilkowskiej to hybrydowa struktura podkreślająca zbiorowy potencjał ucieleśnionej opieki, spokoju i rytuałów regeneracyjnych. Bada redystrybucję przyjemności i odporności, łącząc funkcjonalizm z duchowością w codziennym życiu. Może ono funkcjonować jako niezależna, kameralna jednostka publiczna, jednocześnie w powiązaniu z miejskimi ekosystemami i szerszymi programami mobilności społecznej, w tym usługami opieki zdrowotnej i międzynarodową polityką migracyjną.

W poszukiwaniu nowych form usług miejskich

Wystawa „Krótkie wakacje” wciela w życie koncepcję Transsanatorium Aleksandry Wasilkowskiej, nie tylko prezentując modele i wizualizacje, ale także oferując jego bezpośrednie doświadczenie. W Pawilonie Polskim skonstruowana zostanie prototypowa komnata, tworząc przestrzeń relaksu i wypoczynku. Osoby odwiedzające zaproszone zostaną do odpoczynku na medytacyjnej leżance wyrzeźbionej przez Olafa Brzeskiego, oferującej chwilę wytchnienia od zewnętrznego zgiełku. Relaks wspierać będą także: muzyka skomponowana przez Antoninę Nowacką, fotografia stworzona przez Łukasza Rusznicę czy kompozycja zapachowa autorstwa Moniki Opieki. Choreografka Alicja Wysocka poprowadzi zwiedzających przez tę intymną przestrzeń, a jej ruchy i chwile bezruchu ujawnią niewypowiedziane rytmy i tajemnice Transsanatorium.

Zgodnie z myślą Aleksandry Wasilkowskiej w przyszłości Transsanatorium mogłoby przyjąć formę usługi miejskiej: sieci kameralnych instytucji publicznych, które wspierałyby regenerację i dostęp do sanitacji wieloetnicznych mieszkańców miast. System połączonych ze sobą miejskich grot inspirowanych łaźniami i sanatoriami w różnych kulturach pozwalałby na wypoczynek i symboliczną podróż w czasie przez strefy klimatyczne, bez opuszczania miasta. Transsanatorium mogłoby także stać się elementem miejskiej infrastruktury krytycznej, tworząc schronienie, miejsce schładzania i retencji wody deszczowej: na czas suszy i upałów.

Olga Wysocka, dyrektorka Instytutu Adama Mickiewicza, podkreśla, że:

„Krótkie wakacje” Katarzyny Roj to poruszający głos w sprawie prawa do odpoczynku – dobra coraz trudniej dostępnego w realiach „społeczeństwa zmęczenia”. Kuratorka z wrażliwością i odwagą podejmuje temat komfortu opartego na spokoju i czasie, wpisując go w kontekst wyzwań medycyny i higieny XXI wieku. To jeden z najbardziej wyrazistych projektów tegorocznego Triennale.

Katarzyna Roj nad wystawą pracuje wraz z architektką Aleksandrą Wasilkowską (autorką projektu Transsanatorium) oraz z zespołem artystów: Olafem Brzeskim (rzeźba), Łukaszem Rusznicą (fotografia) i Agatą Bartkowiak (komunikacja wizualna). W projekcie wezmą udział: Monika Opieka (zapach), Alicja Wysocka (choreografia) i Antonina Nowacka (dźwięk). Współorganizatorem wystawy jest BWA Wrocław Galerie Sztuki Współczesnej.

Triennale w Mediolanie jest jednym z najbardziej prestiżowych międzynarodowych wydarzeń poświęconych architekturze, sztuce i designowi. Co trzy lata przestrzenie budynku Palazzo dell’Arte, w którym odbywa się wydarzenie, wypełniają instalacje i wystawy mające formę interwencji artystycznych wkomponowanych w przestrzeń zabytkowego pałacu, mieszczącego na co dzień muzeum sztuki i designu.

Projekt współfinansowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej i Urząd Miasta Wrocław.

Instytut Adama Mickiewicza (IAM) łączy polską kulturę z ludźmi na całym świecie. Jako instytucja państwowa tworzy trwałe zainteresowanie polską kulturą i sztuką, wzmacniając obecność polskich artystek i artystów na globalnej scenie. Inicjuje innowacyjne projekty, wspiera międzynarodową współpracę oraz wymianę kulturalną. Promuje twórczość zarówno uznanych jak i obiecujących twórców, ukazując różnorodność i bogactwo naszej kultury. Instytut Adama Mickiewicza prowadzi także portal Culture.pl, stanowiący wszechstronne źródło wiedzy o polskiej kulturze. Więcej informacji: www.iam.pl.