Gleba wspólnym dobrem, nie towarem!

W lipcu 2024 roku na Ryneczku Jemiołowa stanął Glebak, czyli dystrybutor gleby, z którego do końca września (lub do wyczerpania zapasów) mieszkanki i mieszkańcy Wrocławia mogą pobierać ziemię wzbogaconą kompostem.   

Glebak powstał w ramach projektu Soil Rebirth, w którym koncentrujemy się na glebie jako żywej istocie w środowisku miejskim i wzywamy do stworzenia kompleksowej polityki zapewniającej jej prawa. Celem tych działań jest zmiana postrzegania przestrzeni miasta i dostrzeżenie tego, co kryje się pod jego betonową warstwą. Ten niezbadany do końca świat nazywamy krajobrazem glebowym (soilscape). Wyobrażamy sobie miejską, organiczną infrastrukturę glebową, składającą się z pojedynczych punktów (uwolnionych ekosystemów) i łączników (wydeptów pomiędzy ekosystemami). Żywa materia pod powierzchnią, rdzeń tego układu, wydobywana jest na światło dzienne poprzez procesy rozszczelniania i rozmiękczania miasta, na różnych tego poziomach. Ten wyobrażony krajobraz glebowy wspierany jest przez system miejskich praktyk i usług.

Przykładem takiej usługi są Glebaki, czyli dystrybutory ziemi zlokalizowane w różnych punktach w całym mieście, które zapewniają mieszkankom i mieszkańcom dostęp do ziemi wzbogaconej kompostem. Grupa projektowa Centrala oraz architekt Jan Dowgiałło przygotowali projekt Glebaka jako pars pro toto opracowanej przez nas miejskiej polityki glebowej. Prototypem nie jest bowiem sam obiekt, lecz obiekt w relacji do systemu złożonego z wielu elementów na siebie oddziaływujących. 

Glebak zaprojektowany został jako skrzynia ze sklejki z systemem odwadniającym na okoliczność deszczy, umożliwiającym ponowne wykorzystanie wody, tzw. herbatki kompostowej, np. do podlewania innych roślin. Objętość Glebaka pozwala na wypełnienie go toną ziemi. Do jej wybierania służy łopata. W kieszeni Glebaka znajdują się papierowe worki do transportowania ziemi, a na jego kołnierzu instrukcja obsługi oraz odezwa: „gleba wspólnym dobrem, nie towarem!”. 

Zewnętrzną osłonę Glebaka tworzą w naszym prototypie ścianki złożone z cegiełek wykonanych w technice ziemi ubijanej. Powstały one podczas warsztatu, który poprowadził architekt Jan Dowgiałło. Jego uczestnicy, w bezpośrednim doświadczeniu, poznali podstawy tej starożytnej technologii oraz pomagali w wypracowaniu odpowiedniej formuły, pozwalającej na uzyskanie odpowiedniej formy cegiełki. Obserwujemy ich zadziwiającą trwałość oraz reakcję materiału na warunki atmosferyczne. 

Ziemia, którą udostępniamy mieszkańcom, ma swoją biografię. To czarna ziemia, która pochodzi z wrocławskiego Jagodna. Otrzymaliśmy ją bezpłatnie od właściciela domu postawionego na przekształconym polu rolnym. Dół wykopany pod fundamenty zmienił się w pokaźny pagórek, z którego odjęliśmy część i połączyliśmy w odpowiednich proporcjach z piaskiem i miejskim kompostem. Nad ostateczną formułą pracowali ogrodnicy z wrocławskiej firmy Ledum (Aneta Dziedzic i Kamil Doliński). Oni też wykonali większą część fizycznej pracy nad przygotowaniem mieszanki. 

Glebak zlokalizowany jest na Ryneczku Jemiołowa znajdującym się na wrocławskich Gajowicach. Jest to osiedlowy targ, który w weekendy wypełniony jest straganami spółdzielni Krótka Droga oferującej lokalne i ekologiczne produkty. Targ jest również miejscem artystycznych interwencji. W czerwcu 2024 roku odbyła się tam pierwsza edycja festiwalu Bazar Bizarre, w którym wzięło udział wielu twórców zainspirowanych ideą kompostowania lub pragnących odpowiedzieć twórczo na atmosferę panującą w tym miejscu. 

***

Zespół projektu Soil Rebirth: 
Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis (Centrala), Katarzyna Roj i Joanna Sokalska (BWA Wrocław Galerie Sztuki Współczesnej)

Projekt Glebaka: 
Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis (Centrala), Jan Dowgiałło 

***

„Laboratorium Badań nad Szczęściem. Życie po Kompofortocenie” to cykl badawczo-artystyczny koncentrujący się na prognozowaniu scenariuszy, które w różnych dziedzinach zastąpią dotychczas przyjęte zwyczaje i nawyki. Punktem wyjścia jest konieczność odejścia od komfortu opartego na eksploatacji paliw kopalnych i wysokoemisyjnych technologiach. 

Projekt realizowany przez Goethe-Institut, Fundację Bęc Zmiana, Zentrum für Kunst und Urbanistik Berlin, przy wsparciu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Koproducenci wiedzy: 
Akademia Sztuk Pięknych Katowice, BWA Wrocław Galerie Sztuki Współczesnej, Galeria Arsenał w Białymstoku, Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku, Stowarzyszenie Media Dizajn (Szczeciński Inkubator Kultury).