Jak przetrwać katastrofę? Ludowe praktyki adaptacyjne w dobie Małej Epoki Lodowcowej (1645-1717). Wykład dr. Michała Pospiszyla

Podczas spotkania w SIC! w przestrzeni wystawy Jak rozmawiać z płanetnikami Michał Pospiszyl pokaże zależności między globalnym spadkiem temperatur a nowymi praktykami społecznymi i wydarzeniami historycznymi w Polsce i Litwie początku XVIII wieku. Tak jak trwające aktualnie globalne ocieplenie jest skutkiem antropogenicznej zmiany klimatu, wywołanej wzmożoną aktywnością ludzi (przemysł, transport itd.), tak wówczas zmniejszona aktywność Słońca poskutkowała przekształceniami środowiska – przybyło terenów podmokłych i bagiennych, a klimat się ochłodził.

Na przełomie XVII i XVIII wieku, w wyniku zmniejszonej aktywności słonecznej, doszło do globalnego spadku temperatur. Choć istnieją spory dotyczące wpływu tego kryzysu klimatycznego na historię społeczną i polityczną (przyczyniającego się, na przykład, do załamania potęgi Niderlandów i Wenecji, upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów czy końca dynastii Ming w Chinach) nie ulega wątpliwości, że lata obniżonych temperatur korelowały z kolejnymi wojnami, głodem i epidemiami nawiedzającymi większość ówczesnych państw.

Nie rozstrzygniemy tu, czy przyczyny kryzysu dotykającego Polskę i Litwę na początku XVIII wieku miały charakter bardziej społeczny czy ekologiczny. Pewne jest natomiast, że w wyniku zmniejszonej presji człowieka na przyrodę, środowisko w regionie uległo istotnym przekształceniom. Przybyło gęstych podmokłych puszczy, nieuregulowanych rzek, nieosuszonych bagien.

W tym nowym środowisku wykształciło się kilka praktyk adaptacyjnych, w dużej mierze ignorowanych przez wcześniejszą historiografię. Odnotowane w wielu źródłach zjawiska takie jak wzrost popularności uprawy ziemniaków i leśnego wypasu bydła, nowe sposoby wykorzystania bagien, błot czy rzek, a nawet moda na kołtun (polski dred), nie był przypadkowe ani irracjonalne, lecz stanowiły pomysłowe odpowiedzi na ówczesny kryzysy. Każda z tych praktyk na różne sposoby mogła zwiększać szanse na przetrwanie trzech wielkich katastrof dotykających wówczas Europę Wschodnią: epidemii, głodu i przymusowego zaopatrywania armii.  

Michał Pospiszyl

historyk, adiunkt w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Autor lub współautor trzech książek. Aktualnie przygotowuje pracę dotyczącą społecznej i środowiskowej historii wschodnioeuropejskich mokradeł (wyd. Czarne). Niedawno opublikował na ten temat artykuł w Environmental History oraz esej w magazynie Pismo. Mieszka w Puszczy Białowieskiej.